Opinion

Elita kulturore dhe hegjemonia politike

Nga prof. ardian ndreca

«Vetëm tarafi fitues thirret qeveri, e bash pse âsht taraf përmban në vetvete domosdoshmëninë e fundit të vet»
HEGEL

1. Mundohem për arsye higjiene kulturore mos me lexue analiza dhe sprova (esè) që botohen ndër të përkohshmet shqiptare, jo pse po ka rrezik me hupë rrugën e arsyes, por pse kam frikë se mos humbi besimin te misioni i letrës së shtypun. Megjithatë, herë mbas here s’e la pa e marrë dozën e blasfemive mendore, që më bân me u kujtue se përderisa vazhdohet me u shkrue në atë mënyrë, jetojmë endè në nji periudhë kalimtare, së cilës ndoshta nesër indekset e historisë sonë kombëtare nuk kanë me i kushtue shumë rreshta.
Dihet se kush ka me shitë mall të dorës së dytë, âsht i interesuem me ul çmimet e në këtë mënyrë me paraqitë edhe mallnat e cilësisë së parë si landë të randomta. E njejta gja ndodh edhe në kulturë, shi atëherë ku tensioni biologjik shtyn individin me përligj pararendësit e vet natyrorë, apo idealë – tue përdorë çdo mjet, edhe atë të uljes së përgjithshme të vlerave e të barazimit të tyne në nji minimum të përbashkët. Kjo gja quhet: demagogji.
2. Tashma në vendin tonë ka kalue stina kur e keqja ushtronte sistematikisht dhunën, sot ajo kufizohet tue ushtrue banalitetin e vet, i cili ndryshon prej përpikmënisë burokratike të dhunës vetëm në mjetet e veta mâ të rafinueme. Detyra e banalitetit âsht me e kthye disfatën intelektuale të asaj shtrese që përfaqesoi kulturën hegjemone komuniste në diçka dinjitoze, duke njohtë ndonjiherë edhe fajtorët e rastësishëm, por jo fajin në vetvete, i cili s’ishte nji fatkeqsi natyrore e shekullit XX, por ishte efekti i drejtpërdrejtë i veprimtarisë së tyne irracionale.
E gjithë kjo tregon se historia nuk përban në vetvete nji lëvizje pozitive (prej së keqes tek e mira), por ka periudha në të cilat mishnohet i gjithë primitiviteti i kombit, sadizmi dhe kufizimet mendore të individëve dhe të shtresave të caktueme, e në të njejten kohë zhbahen e shuhen sakrificat, veprat e mira, miqësija, familja, ndjenjat qytetare. Kah ana tjetër, mungesa absolute e lirisë nuk mundet me krijue veçse qenie të dobëta (të pazojat me krye akte morale), të cilat kryejnë vetëm vepra të detyrueshme prej rrethanave: në jetë, në art, në shkencë, në politikë e kudo tjetër.
3. Në Shqipni, në fund të shekullit XIX, idetë mâ të qarta për shelbimin e kombit mund t’i kishin vetëm ata që mbërrijshin me dalë përtej kufijve të ngushtë të vendit. Ndërmjet atyne që mbërrijshin me ra në kontakt me botën – përveç argatëve dhe muratorëve stinorë që shkojshin në Vllahi, përveç tregtarëve të vegjël e të mëdhaj që frekuentojshin tregjet e Stambollit, Greqisë, Rumanisë dhe Egjiptit, e posë familjeve të pasuna bejlere që hurbshin me andje sherbetin e sulltanit – pakkush kishte rasën me mësue disi se çka ishte shehri, nahija, sanxhaku, valilleku dhe bota e jashtme, aq mâ pak me dijtë diçka për origjinën, kombin, autonominë etj.
Megjithatë, duhet thanë se vëllaznit Frashëri e shumë patriotë të tjerë kuptuen se fati jonë s’ishte i lidhun as me Turqinë e as me Greqinë, por vetëm me vetveten dhe me qytetnimin e vërtetë. Bâhej fjalë me zbulue dhe me kultivue përkatësinë kulturore shqiptare.
Ndër ata burra që kërkojshin me dijtë përkatësinë kulturore të kombit, mâ i squeti dhe mâ i mprehti prej tyne, pati guximin me u nënshkrue: Faik Dominique Konica. Në nji kohë që shumë të tjerë ishin në mëdyshje a me e shkrue shqipen me alfabet turk apo me shkronja greke.
Kah ana tjetër, në veri të vendit vegjelia në vetvete ishte shumë mâ statike se në jug e nuk ishte e dhanun mbas shtegtimesh ekonomike. Prapseprap, disa familje të mëdhaja tregtare kishin tradicionalisht marrëdhanie me Trieshten dhe Venedikun, por shpirti tregtar nuk e ka si qëllim të parë të vetin idenë kombëtare dhe veprimin pa interesa landore në të mirën e kombit.
Ekzistonte edhe nji element tjetër, që ishte kleri katolik, i cili për arsye shkollimit dërgonte tradicionalisht anëtarët e vet me studiue kryesisht në Shtetin e Papës, në Itali e në Austri.
Këta priftën e fretën mbasi studionin ktheheshin në vendin e tyne e shpeshherë nisnin nji punë kapilare për zgjimin e popullit dhe për rritjen e tij morale.
Në veri kishte tagër, siç e dijmë, nji ligj i pashkruem: Kanuni, i cili në themel të vetin kishte barazinë absolute midis njerzve; ndërsa në pjesën tjetër të vendit ligjin e ushtronte mâ i forti, e kështu beu, qehajai, kapodaija mujshin me grabit gra e vajza e me çnjerzue këdo pa pasë frikë se nji individ apo komuniteti vetë mund t’i vente me shpatulla për mur. Sado primitiv që ishte Kanuni, si gjithë ligjet mesjetare, prapseprap kishte nji vlerë normative që s’e merrte forcën e vet te frika e sanksioneve materiale, por te ndjenja e parahershme (primordiale) e «nderit».
Pjesa tjetër e vendit, që dikur kishte pasë kanunet e veta – siç e tregojnë reliktet e «Kanunit të Papa Zhulit» - tashma qeverisej me ligjët e pushtuesit turk, të cilat nuk synonin me e rritë moralisht shqiptarin, apo me e drejtue në rrugën e qytetnimit e të vetvendosjes. Mâ vonë, regjimi komunist, edhe pse luftoi Kanunin, mori prej tij parimin mâ primitiv: hakmarrjen, të cilen e aplikoi në mënyrë shkencore tue bâ raprezalje, duke vra dhe tue internue familjarët e miqtë e kundërshtarëve të vet politikë. Në ketë mënyrë «çlirimtarët» identifikonin figurën e «kundërshtarit» me atë të «anmikut».
4. Tue fillue prej viteve ’20-’30 të shekullit të kaluem, shtypi dhe propaganda katolike (shih: «Hyllin e Dritës», «Lekën», «Lajmtarin...», «Zânin e Shna Ndout»), mundohej me dëshmi, me shembuj, me predikime, me konferenca e me statistika me i hapë sytë lexuesve të vet rreth rrezikut bolshevik. Kah ana tjetër, nji pjesë publicistash, fletorarësh e njerzish pak a shumë të alfabetizuem (prej të cilëve mâ vonë dolën krenat e kulturës komuniste) tregoheshin të dashunuem marrëzisht mbas idesë bolshevike e mbas idealeve të nalta të barazisë, vllaznisë dhe lirisë. Shumë prej tyne ajo dashuni ua hangri kryet, ashtu siç ua hangri edhe atyne që atë ide ishin mundue me e luftue me argumenta e me pasion – por për të «dashunuemit» ai fat tingëllonte ironik, mbasi kishin qenë farkëtuesit pozitiv të shortit të tyne.
Akti i parë i dramës që po niste në përfundim të Luftës së Dytë Botnore ishte vëllavrasja, kjo gjamë që ndjek si mallkim gjinínë njerzore qysh prej fillimeve të saj. Ka sot prej atyne që këtë vëllavrasje duen me na e paraqitë si «veprim» kombtar, në nji kohë që pjesa tjetër e shqiptarëve paska mbetë pasive ndaj ngjarjeve të kohës. Por filozofia na mëson se veprimi që nuk ka si pararendës të vetin mendimin e pastër dhe idetë e nalta âsht vetëm nji spazëm epileptike që herët a vonë çon drejt vdekjes individin ase turmat. Nji pjesë jo e vogël e shqiptarëve në atë moment historik nuk qe e gatshme moralisht me krye vëllavrasje, mbasi besonte në parimet e qytetnimit e të drejtësisë. Për ketë gja, shumë prej këtyne orëpremëve, tue mos e ndie veten fajtorë para ndërgjegjes së kombit, nuk e braktisën vendin por qindruen tue mbarue nën bataren e logjikës së «çlirimtarëve». Edhe Sokrati, shumë shekuj mâ parë, s’kishte pranue me ikë prej Athinet mbasi besonte se për nji njeri të ndershëm âsht mâ mirë me e pësue të keqen sesa me e krye atë.
5. Mâ e madhja fitore prej së cilës s’ka heqë dorë asnjiherë kultura hegjemone âsht marrja e pushtetit apo «çlirimi» i vendit. Mbas vitit 1944 nuk kishte mâ as turkoman e as grekoman, e as xhonturq dhe esadista – por kishte jugofila, sllavofila, rusofila e kinezofila. Së parit «çlirimi» përkonte me instaurimin e nji regjimi popullor, kurse vetë populli duhej të kishte si shprehje të sovranitetit të vet «qeverinë demokratike».
«Sovranitet», «çlirim» - kumbojshin si fjalë të mëdhaja – sidomos për ata që kishin njohtë tanë jetën vetëm veprimin arbitrar të beut dhe arrogancën e qehajait, kopuksinë e tregtarit e padrejtsinë e pashmangshme që rrjedh prej të qenunit rajë. Po a ka sovranitet nji popull që s’gëzon liritë elementare, e si mund të legjitimohet nji regjim që për 50 vjet nuk âsht zgjedhë asnjiherë me votime të lira! Sovraniteti nuk bazohet mbi forcën, por mbi mënyrën sesi ka burue dhe ka lindë pushteti. Sovran âsht nji pushtet që rrjedh vetëm prej popullit, por si mund të rridhte prej popullit nji pushtet që s’lejonte asnji parti tjetër e asnji kandidat tjetër – posë të vetëve – me konkurue!? Si mund të quhet i lirë nji popull që s’gëzonte asnji liri, përveç asaj që me brohorit e me u shkye tue bërtitë për regjimin në fuqi!? Vetë Shteti komunist, zanafilla e çdo legaliteti të matejshëm, ishte i pajustifikuem juridikisht – mbasi e drejta e mâ të fortit nuk bâhet kurrë themeli i nji fuqije (pouvoir) të drejtë.
6. Kështu zuni fill procesi i shurdhimit të shpirtit shqiptar, i cili u ndërmor me ndihmën e hegjemonisë kulturore të regjimit komunist. Helmi e handraku qindavjeçar që ishte mbledhë në formën e urrejtjes dhe të topitjes shpirtnore, të shterpësisë dhe të barbarizmit, gati sa nuk mbërrijti me e kthye edhe njeriun e thjeshtë në nji adhurues të së keqes.
Në ketë kohë nji pjesë e popullit, që nuk e njihte legalitetin e regjimit komunist, nisi me veprue: filloi Kelmendi e vijuene Postriba, Zhapokika, Dibra, Dukagjini e Mirdita, kjo e fundit bâni qindresë deri kah viti 1953. Mâ vonë gjithçka u shue, edhe pse nuk u fashit. Por humbës prej kësaj lufte doli i gjithë populli shqiptar, i cili e kuptoi me 45 vjet vonesë, atë që disa malcorë të pashkollë e kishin marrë vesht menjiherë.
7. A ka mujtë komunizmi në Shqipni me krijue nji elitë të mirëfilltë kulturore? Komunizmi në vendin tonë deshti me instaurue nji kulturë, e cila nuk pranonte asnji ndërmjetësim (it. mediazione, gjer. Vermittlung – në kuptimin hegelian) me të kaluemen. Për mentalitetin hegjemon të kulturës komuniste shekuj të tanë histori ishin si hini që ruhet në nji urnë të vogël e që nuk âsht asgja përpara madhnisë së kohës aktuale. Por s’u kujtuen se ishin tepër të vorfën me marrë përsipër nji gja të tillë. Mbi të gjitha ishin të vorfën kah ana intelektuale, tue qenë se dogmat dhe anatemat nuk mund të quhen ide, e po të thirreshin sot me dëshmue kishin me qenë akt-akuza kryesore ndaj tyne.
Nji prej rekuizitave kryesore për me qenë elitë e vërtetë âsht ndjeshmënia e naltë morale, e cila shprehet në sensin e përgjegjsisë para kombit, e ky sens nuk lejon me ndërmarrë eksperimente shoqnore e përmbysje epokale pa rrugëdalje. Elita nuk ka të bajë aspak me gjakun dhe me prejardhjen, por me mendjen dhe cilësitë morale, të cilat bajnë që individi të shkëlqejë në atë fushë ku ushtron profesionin e vet. Nji mendimtar i shekullit të kaluem, R. Aron, e ka përçansue elitën si: «pakica që afirmohet në profesionin përkatës si mâ e mira dhe mbërrin me zanë vendin mâ të naltë».
Pra, në qoftë se terrori mund të konsiderohet nji profesion, mund të thomi se Enver Hoxha, Koçi Xoxe, Bedri Spahiu, Kopi Niko, Vaskë Koleci e shumë tjerë, kanë qenë elita e kombit. Në qoftë se servilizmi dhe falsifikimi i realitetit mund të quhet profesion, nuk do të ishte e lehtë se cilit prej artistave, shkrimtarve e njerzve të kulturës hegjemone me ia dhanë çmimin e parë.
Kultura hegjemone ishte fytyra tjetër e oligarkisë partiake, e cila i kishte rranjët te nomenklatura politike. Kësodore partia mbronte edhe personalisht delfinët e vet, tue u mundue me krijue nji legjitimitet kulturor për përmbysjet radikale dhe kaosin social të shkaktuem në vend. Nuk zotnonte pra elita, apo si e quejshin grekët e lashtë, «oi aristoi» (mâ të mirët), por ishin çue sukat e sundojshin hyzmeqarët e dhunës: «oi barbaroi». Në vetë radhët e kastës hegjemone zotnonte «diktatura impersonale» (H. Arendt) që prodhonte hibridin kulturor, ndihej atmosfera e «shpirtit të kazermës» për të cilën Rosa Luxemburg kishte kritikue Leninin e “madh” qysh në vitin 1904. Kësisoj edhe hegjemonia kulturore komuniste, si e vetmja mënyrë për me konceptue kulturën, ishte e përfshime në mekanizmin e madh të terrorit, të atij terrori që simbas Karl Marx-it ushtrohej për me ia shkurtue agoninë borgjezisë. Por terrori te ne ushtrohej pa pasë nevojë për qenien e borgjezisë. Në ketë mënyrë «elita» kulturore ndërmori hyjnizimin e nji njeriu dhe të idesë së tij të palakueshme, duke bâ që kultura jo vetëm të mos ishte instrument i shpirtit, por të kthehej në burí të nji force infernale. Ndoshta ndonjeni prej tyne mund ta ketë përjetue dilemen: me u bâ sherbtor apo viktimë, por rasat e viktimave për arsye parimore ndër radhët e hegjemonëve të kulturës janë tepër të rralla. Ata që kur u âsht dhanë mundësia për me u djegë në flakën e idealeve të lirisë s’kanë pasë guxim, sot qajnë e ankohen pse u ka hi tymi i idealeve në sy.
Ilaçi i popullit tonë të mjerë: kultura, u ba helmi i tij, pse ata që duhet të thejshin prangat shekullore, nuk vonuene me farkëtue pranga të reja, edhe mâ të randa – mbasi e dijshin mirë se nuk kishin forcë tjetër për me mbajtë të ndrydhuna mendjet e shpirtënt - jo të gegëve apo të gogëve, por të njerzve në përgjithsi. Kur po demaskojshin në aula magna të Institutit Pedagogjik të Shkodrës nji prift plak, Át Pjetër Meshkallën, mbasi kishin thirrë tanë kulimat, laviret, shakllabanat dhe horrat për me e pështye dhe me e sha, i dërguemi i Partisë iu drejtue tue i thanë: - A e sheh se çka po të ban populli? Kurse prifti plak tue çue sytë me nji ndjenjë mirëkuptimi iu përgjegj: - I keni lidhë për bukën e gojës, s’kanë çka bajnë tjetër.
Kështu hegjemonia kulturore mbërriti që t’ia bante shumicës shtyllën kurrizore me plastelinen e mësimeve dhe të idealeve të Partisë, tue bâ që të sojmët të ligshtoheshin e të ligshtët të verboheshin.
Hegjemonët u mbajshin me të madh, mbasi në nji vend ku shumica ishin të verbët, ata që kishin nji sy të shtrembët kujtojshin se kanë nji teleskop të drejtuem kah e ardhmja. Përtypshin citate, mrekulloheshin, kalojshin fibrilacione erotike me veprat e paarritshme të “udhëheqësit të ndritun”, por vetëm për nji gja kishin kohë që kishin reshtë së pyetuni vetveten: a âsht e ndershme me jetue vetëm tue mbijetue?
Vlera e vërtetë e hegjemonisë kulturore provohet sapo marrin fund kushtet politike që e kanë mundësue, pra, sapo vjen liria. Atëherë duhet me vërejt se çka mbërrijnë me ba ish-hegjemonët, pra çka kanë ba në këto 14 vjet liri për kulturën shqiptare? Ky âsht fundi i hegjemonisë – krejt i ngjashëm me fillimin e saj, por pa mujtë me qenë për asnji çast elitë kulturore. Në kushte të tilla ish-hegjemonët nuk janë në pozitën morale të atyne që munden me çilë dhe me mbyllë debate, me u ngrehalucë si gjyqtarë apo me shprazë ex cathedra idena e përkufizime. Prej ish-hegjemonëve sot gjykohet me nji shpengesë të hatashme edhe Gjergj Fishta, e gjykohet premas e pa apelim, ashtu siç mund ta gjykojnë teneqexhija muzikantin apo bojnaxhija piktorin. Gjykohet edhe kultura katolike “shkodrane”, e cila vuloset si e izolueme. Gjykimi âsht i saktë, por i paplotë: ka qenë nji kulturë e izolueme ashtu siç âsht i izoluem nji oaz prej shkretinës.
Tashma ish-hegjemonët e dinë mirë se parabola e tyne e ka majen e ngulun në dhe. Në kulturë nuk funksionon ligji biologjik i trashigimisë së tipareve hegjemone, prandaj ndihena relativisht të çliruem mbas çdo funerali e mbas çdo medalje që presidenti i Shqipnisë dekreton rregullisht post mortem. Ky âsht sot kuptimin i madh i datës 28 nandor.

"Bota sot"

26 Gusht 2006

Procesi i Buxhetimit me Pjesmarrje Qytetare ne Bashkine Elbasan

Nga Ilir Bejtja

Do ta nisja diskutimin tim me disa pyetje te cilat mendoj se kane qene ne mendjet e shume personave e qytetareve te Elbasanit si ne fillimin e ketij Procesi ashtu edhe gjate gjithe zhvillimit te tij ne Bashkine Elbasan.

Chare eshte Pjesmarrja dhe Buxhetimi me Pjesmarrje? Cili eshte dimensioni/masa dhe serioziteti i pritur per kete Pjesmarrje? Cilat jane dimensionet e Pjesmarrjes? Pse Pjesmarrje? Kush merr pjese dhe ku? Kush e ka te drejten per te iniciuar nje proces te tille?

Keto ishin disa pyetje te rendesishme qe prisnin pergjigje nga ky Proces ne Bashkine Elbasan, por edhe nga ana e qytetareve te kesaj Bashkie. Duke iu referuar konceptit teorik dhe eksperiences se Elbasanit, mund te japim nje percaktim te dobishem mbi Pjesmarrjen dhe Buxhetimin me Pjesmarrje;

“Pjesmarrja konsiston ne perfshirjen e shoqerise civile per te marre pjese ne procesin e marrjes se vendimeve nga adminstrata publike, si edhe ne disa procese e aktivitete te tjera qe i takojne shtetit si funksione, per te rritur nivelin e performances se administartes publike ne nivel qendror edhe lokal, per te siguruar me teper perfitime per qytetaret ne formen e produkteve publike dhe per t’i dhene me teper mundesi shtetit per te menaxhuar me mire kostot e aktiviteteve te tij, duke siguruar mbivleren e nevojshme per te rritur buxhetin e tij si rezultat i ketij bashkepunimi, shtet – shoqeri civile.”

Dhe duke folur per Buxhetimin me Pjesmarrje, ne fokusohemi ne nje kendveshtrim me te ngushte, duke bere te mundur pjesmarrjen qytetare ne procesin e vendim-marrjes se administrates publike ne lidhje me perdorimin e e fondeve publike per sherbime, investime ose qellime te tjera. Perkufizimi im ne kete rast do te ishte;

“Buxhetimi me Pjesmarrje eshte procesi i percaktimit te prioriteteve per investime dhe planifikimit te buxhetit lokal nepermjet nje procesi pjesmarrje te shoqerise civile – qytetare, grupe interesi, grupe vulnerabel dhe minoritete, si edhe aktore te tjere dhe grupe te interesuar ne ate njesi lokale, qytet, komune ose qark; nje zbatim i projekteve dhe politikave nen monitorimin e shoqerise civile, e perfaqesuar ne kete proces bazuar ne rrethanat e vecanta dhe nivelin e zhvillimit ekonomiko-social te cdo rajoni apo vendi.”

Duke marre ne konsiderate qe qeverisja lokale vuan ne menyre te vazhdueshme mungese fondesh dhe sherbimet qe njesite lokale te qeverisjes duhet te mbulojne ne nje shoqeri dhe treg ne zhvillim rriten vazhdimisht ne numer dhe ne mase, financimi i ketyre sherbimeve dhe investimeve eshte gjithmone objekt i nje vendim-marrje shume te veshtire. Bazimi ne pjesmarrjen qytetare ne keto rrethana ndihmon per nje shperndarje ne formen me te mire te kerkuar, ose te pakten ne nje forme me te mire se e meparshmja, te burimeve te njesive lokale te qeverisjes, vecanerisht te investimeve, pikerisht atje ku paraqiten edhe nevojat dhe donosdoshmerite kryesore te komunitetit.

Ne te njejten kohe, Buxhetimi me Pjesmarrje eshte nje forme e demokracise pjesmarrese, me fjale te tjera nje kombinim i elementeve te demokracise direkte me demokracine perfaqesuese. Programet e Buxhetimit me Pjesmarrje jane procese inovative te berjes se politikes.

Nje rendesi te madhe ka ne nje proces te tille transparenca dhe pergjegjesia e administrates publike ne syte e shoqerise civile. Te qenit partnere ne nje proces te tille, buxhetim me pjesmarrje, garanton transparence ne perdorimin e taksave te paguara nga qytetaret, duke rritur keshtu besimin ne administarten lokale dhe duke rritur ndergjegjesimin e qytetareve per te paguar taksa dhe tarifa lokale me te larta per te patur me teper sherbime dhe investime. Procesi demistifikon gjithashtu aktivitetet e administrates publike ne syte e komunitetit, duke rritur transparencen dhe kominikimin midis bashkise dhe komunitetit.

Ne vazhdim te diskutimit te mesiperm, objektivi kryesor i ketij Procesi te zhvilluar ne Bashkine Elbasan ne formen e nje Projekti Pilot ne bashkepunim me Co-Plan, Tirane, ishte;

Te mundesoje pjesmarrjen e shoqerise civile ne vendim-marrjen e administrates publike lokale, duke filluar me Buxhetimin me Pjesmarrje, per te garantuar me shume transparence nga ana e Bashkise Elbasan ndaj qytetareve te saj, duke permiresuar performancen e saj dhe duke i sherbyer me mire komunitetit qytetar te Elbasanit.

Ne kete kontekst pjesmarrja qytetare nuk kufizohet ne votimin per zgjedhjen e ekzekutivit dhe trupit legjislativ lokal, por gjithashtu vendos mbi prioritetet e shpenzimeve, si edhe nderhyn ne planifikimin dhe aktivitetet operative ne lidhje me shperndarjen e burimeve financiare te adminstrates publike, duke siguruar konformitet me te larte midis aktiveteteve te kesaj adminstrate dhe pritjes se komunitetit per to; kontrollon menaxhimin e qeverisjes lokale nepermjet njesive te monitorimit.

Duke iu pergjigjur pyetjes se dyte do te thoja se dimensioni/masa e pjesmarrjes se komuniteit qytetar ne procesin e vendim-marrjes se administartes publike nuk synon ne asnje rast te cenoje fuqine vendim-marrese te trupit legjislativ lokal (Keshillit Bashkiak). Ajo thjesht synon te ndihmoje ne formen e nje organizmi konsultativ organet te cilave ju takon me ligj te vendosin, ne menyre qe keto vendime t’u pergjigjen sa me shume kerkesave te komunitetit dhe te shoqerise civile ne pergjithesi. Kjo garanton me shume zhvillim si pasoje e rritjes se besimit nga ana e shoqerise civile dhe e individeve ne qeverisjen lokale. Persa i takon seriozitetit te ketij procesi, ai ka qene vazhdimisht i garantuar, kur kemi parasysh masen e perfshirjes si te administartes lokale te Bashkise Elbasan ashtu edhe te qytetareve ne kete proces, e cila ka qene vertet per t’u propaganduar si nje arritje shume e rendesishme ne kete drejtim. Kjo solli edhe produkte te mira te ketij procesi dhe ne te njejten kohe mjaft te prekeshme per qytetaret.

Duke vazhduar me tej me pyetjen e katert, pjesmarrja e shoqerise civile ne kete proces u realizua ne dy dimensione, ate territorial dhe ate sektoral. Qyteti u nda ne dhjete zona me nga dy lagje secila prej te cilave do te dilnin prioritetet e qytetareve dhe perfaqesuesit e tyre ne nje komision te perbashket me anetaresi qytetare dhe te stafit te Bashkise. Nderkaq per te permbushur dimensionin sektoral dhe per te garantuar me teper perputhje mes Strategjise se Zhvillimit te Qytetit, proces i nisur me pare, dhe Buxhetimit me Pjesmarrje, ne kete komision u perfshine edhe perfaqesues te shoqerise civile per cdo grup tematik te Procesit te Strategjise – nga nje per cdo grup – te cilet jane edhe anetare me te drejte vote ne kete komision.

Komisioni perbehet nga dhjete perfaqesues te qytetareve te zgjedhur per cdo zone – mbi baze territoriale, kater perfaqesues nga grupet tematike te Strategjise se Zhvillimit te Qytetit – perfaqesues nga grupi i zhvilimit ekonomik, social-kulturor, ambjentalist dhe urban, dhjete perfaqesues te stafit te Bashkise Elbasan dhe kryetar i ketij komisioni eshte Kryetari i Bashkise Elbasan. Komisioni quhet Komisioni Qytetar i Buxhetimit me Pjesmarrje. Sic shihet ky Komision ka nje shumice te ndjeshme te shoqerise civile.

Pergjigjes se pyetjes “Pse pjesmarrje?” qytetaret i jane pergjigjur ne disa anketime, nga ku ka rezultuar se ata nuk ndjehen aspak te perfaqesuar ne vendim-marrjen publike lokale nga perfaqesuesit politike ne Keshillin Bashkiak. Forma e zgjedhjes se tyre nuk eshte e tille qe te garantoje kontakte te detyruara direkte te ketyre keshilltareve me komunitetin, si gjate periudhes zgjedhore ashtu edhe gjate funksionimit te Keshillit. Kjo ne nje fare mase ben te pa ndjeshme pergjegjesine qe keshilli ka drejt per drejt ndaj komunitetit. Pergjegjesia e tyre eshte politike dhe drejtohet ndaj trupes politike qe ata perfaqesojne. Keto edhe arsye te tjera cojne natyrshem ne nje pranim te kesaj forme te re perfaqesimi te shoqerise civile ne vendim-marrjen publike.

Ne nje proces te tille garantohet nje pjesmarrje e te gjithe qytetareve, grupeve vulnerabel dhe minoriteteve, te cilet kane qene shume pak te perfaqesuar deri tani ne jeten sociale dhe ekonomike te qytetit.

Ne te njeten kohe duke ftuar ne menyre permanente perfaqesues te politikes lokale, keshilltaret lokale, te marrin pjese ne mbledhjet e Komisionit te Buxhetimit me Pjesmarrje, edhe pse pa te drejte vote (vota e tyre eshte e rezervuar per miratimin e dokumentit final te Komisionit ne mbledhjen e Keshillit Bashkiak per miratimin e buxhetit te vitit ne vazhdim), dhe te qenit vazhdimisht transparente duke monitoruar te gjithe procesin edhe nepermjet mediave lokale, u arrit nje perfaqesim shume i rendesishem i qytetareve – pjesmarrje – ne procesin e vendim-marrjes mbi investimet dhe sherbimet qe Bashkia do te ofroje per komunitetin gjate ketij viti.

Se fundi, natyrshem merr pergjigje pyetja e fundit “Kush e ka te drejten ligjore per te filluar/nxitur nje proces te tille pjesmarrje?”. Kjo iniciative i takon Kryetarit te Bashkise Elbasan dhe Keshillit Bashkiak te kesaj Bashkie. Procesi, mes debati ne disa mbledhje te Keshillit Bashkiak, pas nje sensibilizimi te tij rreth perfitimeve nga Procesi i Buxhetimit me Pjesmarrje, u miratua dhe mori rruge per t’u zbatuar ne kete Bashki. Ne kete kuader duhet pershendetur inciativa politike e Bashkise Elbasan per te mbeshtetur dhe zbatuar nje proces te tille, nga i cili une mendoj se askush nuk mbeti i zhgenjyer apo ne dyshime. Perfitimi ishte i dyanshem dhe mendoj se ka nxitur te gjithe skeptiket per nje pjesmarrje me te gjere ne procesin qe do te zhvillohet per buxhetimin lokal te ketij viti ne lidhje me investimet e sherbimet e vitit te ardheshem.

Disa rezultate te rendesishme te procesit te vitit te pare, 2005, jane; me shume se 400 prioritete te renditura me vullnet te lire nga qytetaret, tridhjet prioritete – tre per cdo zone – te perzgjedhura per t’u votuar ne Komisionin e Buxhetimit me Pjesmarrje per investime ne vitin 2006, 20 projekte te financuara nga kjo liste me nje shtrirje prej dy per cdo zone, monitorim dhe transparence e tenderimit dhe zbatimit te projekteve ne terren nga ana e qytetareve te zonave respektive, fonde te kursyera nga nje tenderim transparent, qe do te thote me shume projekte per t’u investuar nga lista e perzgjedhur e prioriteteve, nje ze ne buxhetin e Bashkise per mbeshtetjen e Procesit te Buxhetimit me Pjesmarrje ne vitet ne vazhdim, ura me te forta komunikimi dhe bashkepunimi midis Bashkise, Keshillit Bashkiak, Kryetarit dhe administrates lokale nga njera ane dhe shoqerise civile nga ana tjeter, konkretizim i disa projekteve te percaktuara edhe ne Strategjine e Zhvillimit te Qytetit, besim me i larte ne komunitet per performance me te larte te Bashkise dhe per me shume produkte publike.

Ajo c’ka mund te them eshte, nje pershendetje e forte per te gjithe pjesmarresit ne Projekt, duke i ftuar qytetaret te kontribuojne edhe me shume ne procesin e buxhetimit me pjesmarrje qe do te zhvillohet gjate ketij viti.

Konsiderate dhe falenderim i takon edhe Co-Plan Tirane, ARZH, CSDC dhe SIFE Elbasan, per asistencen qe i dhane Procesit, duke e lehtesuar ate ne cdo hap

Galeria, galerizmi dhe galeristët.

Bujar KAPLLANI

Skulptor

A duhet te ngrihet galeria e arteve figurative ne Elbasan dhe problemet që lidhen me të

Së fundi edhe për galerinë paska interes të shqetësohen të gjithë, madje edhe ata që deri më sot nuk e ndjenin prezent këtë shqetësim.

Galeria e arteve figurative është një institucion ku mpleksen e mëshirohen tiparet e fizionomisë së qytetit si; historia, kultura, morali dhe individualiteti qytetar, zhvillimet e proceseve ekonomike, transformimet ekonomike - shoqërore, psikologjia sociale e individualiteteve krijuese etj..

Por prezantimi subjektiv i këtij shqetësimi qytetar, të shpie në një perceptim të gabuar të rolit dhe rëndësisë që merr ringritja e galerisë së arteve figurative në qytetin e Elbasanit. Devijimi i gjykimit mbi zgjidhjen e këtij problemi, ndihmohet nga dy qëndrime të deformuara që gjejnë terren në frymën e galerizmit dhe konceptin e galeristit.

Galerizmi është një frymë që u injektua në vitet '70 në mëndjet e atyre që mundësoheshin për t'u pranuar në këto galeri lokale, ku kriter ishte devotshmëria dhe kujdesi ndaj vijës së partisë, me të vetmin qëllim për t'u quajtur artist i njohur në nivel lokal, pasi plotësonte figurën e personalitetit shoqëror të tyre në ndihmë të punës së partisë në politikat e artit, si dhe në vlerësimin e veprimtarive krijuese figurative nëpërmjet komisioneve artistike të pranimit dhe komisioneve të vlerësimit financiar dhe tregshitjes së tyre. Më jepet rasti të kujtoj edhe njëherë se ishin këto komisione që i hiqnin punët nga ekspozimi Isuf Sulovarit a dikujt tjetër (për arësyet që vetëm ata i dinë, se sot nuk është e hijshme t'i kujtojmë kriteret ku bazoheshin), por po këto komisione çmonin punën e disa të tjerëve që ndjenin ngrohtësinë e pushtetit, pushtet të cilin ditën ta shajnë mirë më pas madje edhe "artistikisht". Kjo frymë e galerizmit i vuri në një garë të ethshme midis tyre për të futur sa më shumë punë në galerinë e qytetit, me arësyen se kush ka më tepër punime aty, ai është artisti më i mirë, tamam si një ndeshje basketbolli. Ndaj nëse rihapet galeria e arteve, do të jetë mirë që çdo artisti t'i ofrohet një sipërfaqe e caktuar, ku të vendoset puna më e mirë e tij.

Pse kujtohet e kaluara, do ndjehet dikush? Arësyeja është e thjeshtë, galeria nuk është pronë e atyre që e mbushën këtë galeri, por është pronë e qytetarëve të cilët duan që fëmijët e tyre të arsimohen, edukohen dhe kulturohen me një frymë të re. Ndaj askush nuk ka pse e sheh si një mundësi të re për t'u mitizuar në ripushtimin e hapësirave të reja të saj. Të rinjtë duhet të kenë shansin të zenë vëndin që u takon në syrin e publikut.

Zëri për aktualizimin e këtij problemi, nuk lind nga firmat e mbledhur shkallëve dhe "kafeneve të preferuara", por në mënyrë institucionale, ku ftohen të marrin pjesë të gjithë artistët e qytetit, madje dhe nxënësit e shkollës së pikturës e skulpturës. Galeria nuk është shesh për të filluar garën e galerizmit, i cili bëhet më i ashpër dhe më i paprinciptë tani kur disa prej konkurrentëve humbasin mundësitë në pozicionet e punës ku ndodhen.

Galeristët lindin pikërisht në këtë moment kur rilindja e galerisë shikohet si një pozicion i ri për të përfituar bonuse fizike, morale dhe financiare. galeristët nuk folën për 7 vjet me rradhë për mungesën e galerisë, madje mundoheshin të mos zgjohej nga gjumi ideja e galerisë, sepse mund të humbisnin hapësirat në funksion të aktiviteteve të tyre private, që i takonin galerisë. Galeristët nuk flasin për galeritë lokale, kur janë duke u marrë me aktivitete ndërkombëtare, ata i marrin punët me rradhë, ndoshta tani e kanë kohën me tepri për këtë punë, ose nuk kanë punë tjetër.

Galeria e arteve edhe pse nuk kam asnjë punim në këtë hapësirë ( ashtu si edhe shumë artistë më të rinj se unë në këtë qytet), gjithmonë e kam vlerësuar si një prioritet të zhvillimeve kulturore në qytet, jo se e shoh këtë si problem vetjak si artist profesionist në artet figurative, por si një qytetar normal si gjithë bashkëqytetarët e tjerë, si një mësimdhënës në shkollat e qytetit, nxënësit e të cilave nuk e kanë mundësinë të ilustrojnë bisedat e tyre për artet, si një vizitor në Europë, që edhe në qytetet më të vogla se Elbasani gjente galeri arti më tepër se sa kemi ne në të tërë Shqipërinë, nëse flasim për turizëm.

Për këtë kam debatuar edhe në komisionin e kulturës pranë Drejtorisë së Kulturës dhe Sporteve të Bashkisë Elbasan. Pse Qendra Kulturore e përjashtoi Galerinë e Arteve, dhe projektohet si një institucion muzikor? Përgjigja ishte se do të projektohet brenda muzeve dhe trashgimisë kulturore, i cili shpresojmë të jetë duke u përgatitur edhe këtë herë.

Ndaj i ftoj të gjithë artistët figurativë që të organizohen si një Shoqatë Profesionale e cila të ketë detyrime dhe të drejta në aktivitetet artistiko-kulturore që programon Bashkia e Qytetit, sepse duhet të kenë mundësinë për t'u përfaqësuar në projekte frutdhënëse. Shoqatat personale na duan për t'ju shërbyer kryetarëve, ndërsa ne mund të gjejmë vetë mënyrat e organizimit dhe drejtimit të energjive tona. Ndryshe ata do vazhdojnë të hapin ekspozita me punimet tona edhe atëhere kur nuk e dimë dhe të na shkruajnë emrin në gazetat e tyre për ato që nuk kemi bërë.

Mendoj se vetëm ky qëndrim do të na ndihmojë ta shohim Galerinë e Arteve jo si galeristë, por si qytetarë dhe artistë që nderojmë vetvehten.

Dt. 1 Maj

Per titullin Qytetar Nderi, te thithet opinioni i gjere qytetar nepermjet anketimit e shoqeruar edhe me nje fushate mediatike

Nga Prof. as. Dr. R. Cerepi

Anetar i Keshillit Bashkiak

Se bashku me komisionet e perhereshme te keshillit bashkiak, ne Bashkine Elbasan, funksionon edhe komisioni ad hoc i verifikimit dhe vleresimit te figurave. Rendesia e punes se ketij komisioni eshte vertete e veçante dhe lidhet me aspekte delikate te se shkuares, te se sotmes, dhe natyrisht te se ardhmes.

Akoma me delikate behet puna e ketij komisioni, mbasi ajo lidhet me sentimente qe familjare te shumte kane per njerezit e tyre te zemres, te cilet kane kontribute te spikatura ne fusha te ndryshme dhe nga ana tjeter, e nivelit te vetedijes qytetare, i cili monitoron dhe reagon ne baze te zgjidhjeve dhe perzgjedhjeve qe ben komisioni i verifikimit dhe vleresimit te figurave me punen e tij kohe mbas kohe.

Misioni i komisionit eshte te beje perzgjedhjen dhe vleresimin e atyre figurave apo personaliteteve te cilet nder shekuj dhe deri ne te sotmen, ndezen nje Qiri jo vetem per familjet e tyre, por me gjere, per interesat e medha te komunitetit ku kane qene te perfshire dhe deri ne kontribute me jehone kombetare, rajonale etj.

Historia, disa nga keto figura apo personalitete, i ka ndriçuar mjaftueshem mire. Te tjere per shkak te natyres tone grindavece, politizimit te skajshem ne çdo regjim ku kemi qene te detyruar te kapercejme, por edhe per shkak te deshires se paket per te ndertuar forume apo institucione demokratike me integritet te larte moral e teknik, ose jane lene ne harrese, ose jane deformuar qellimisht nga klani me pushtet.

Ne vitet e demokracise pluraliste,nje numur jo i vogel personalitetesh u vleresuan ose u rivleresuan nga shteti demokratik, shoqatat e ndryshme, keshillat komunale, keshillat bashkiake etj. Por krahas vleresimeve korrekte e te merituara, jo rralle ne shtypin e dites, pseudogazetare te paguar mire, bene jo pak shkrime te fryra, deri dhe editoriale, per do njerez te “shquar” qe paskan jetuar mes tone dhe ne nuk i paskemi vene re!

Pikerisht nga ketu duhet te nise puna dhe pergjegjesia e komisionit te verifikimit dhe vleresimit te figurave, pune e cila te strukturoje nje sistem rregullash ose kriteresh te cilat te stimulojne dhe lehtesojne vleresimin e personaliteteve me kontribute te spikatura dhe nga ana tjeter, te behen pengese per kapercimin ne piedestal te individeve pa keto atribute.

Ky hap kaq i thjeshte ne dukje, na ka munguar nder vite, duke e lene ne dore te spontanitetit vleresimin e vlerave te verteta qytetare, duke lene nje shteg te hapur nga ku depertuan deri dhe Qytetar Nderi individe pa motivacion bindes.

Shoqatat te cilat jane ngritur dhe funksionojne, si shoqata Normalisti, shoqata Elbasani, shoqatat e te perndjekurve nga sistemi komunist etj, kane dhe ato nje pjese jo te vogel te pergjegjesise per temen te cilen trajtojme. Ne vend qe te bejne studime te plota, rendom vihen ne levizje kur familjare, te cilet duan te bejne diçka per te afermit e tyre, u drejtohen ketyre shoqatave me ndonje kerkese, sepse rituali e kerkon qe propozimet per vleresim, te vijne nepermjet shoqatave ne institucionet e shtetit qe bejne vleresimin.

Nga ana tjeter, nuk jane kryesite e shoqatave ato qe veprojne, por kryetaret e tyre te cilet e trajtojne si privilegj te tyrin kete atribut, duke mos ngurruar tu kerkojne familjareve ne nevoje edhe ndonje haraç te vogel material, per te “fuqizuar” arken e shoqates!

Per te dale nga kjo rrokopuje qe nuk na nderon sygjeroj:

1. Komisioni i verifikimit dhe vleresimit te figurave, te hartoje dhe shpalle kriteret qe do te sherbejne per te ndertuar nje vleresim korrekt, shkencor, te hapur dhe mundesisht konsensual te njerezve me kontribute te spikatura dhe ti kaloje ato per miratim ne mbledhjen me te pare te keshillit bashkiak.

2. Shoqatat ti shoqerojne propozimet e tyre prane komisionit te verifikimit dhe vleresimit te figurave mbi baze studimi te plote, te grupuara, me CV perkatese, ku te jepen edhe mendime per vendin qe ato duhet te zene ne hiearkine e vleresimit si; Qytetar Nderi, emertim shkolle apo institucioni, emertim rruge etj, bazuar ne kriterin teshme te njohur ku te mos kete me shume se nje vleresim per sejcilin nga ata.

3. Perfshirja ne komisionin e verifikimit dhe vleresimit te figurave edhe te perfaqesuesve te shoqatave qe kane objekt te punes se tyre kete problem dhe e grupeve te interesit.

4. Per titullin Qytetar Nderi, te thithet opinioni i gjere qytetar nepermjet anketimit e shoqeruar edhe me nje fushate mediatike.

Rregullat dhe funksionimi demokratik do te na ndihmojne per ta çuar hakun tek i zoti.

Prof.as.dr.Roland ÇEREPI

Anetar i Keshillit Bashkiak


				"SkampA" online *Opinion*



	Home \| Historia e Elbasanit \| Shtrirja gjeografike \| Turizmi \| Tregetia dhe biznesi \| Bujqesia \| Industria \| Figura te shquara \| vende per te vizituar \| Links